รวมงานพระนิพนธ์และพระประวัติ ‘หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ อนุสรณ์อาจารย์หญิงคนแรกของเมืองไทย อดีตอาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินี.

หนังสือ รวมงานพระนิพนธ์และพระประวัติ ‘หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ อนุสรณ์อาจารย์หญิงคนแรกของเมืองไทย อดีตอาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินี จัดพิมพ์เป็นอนุสรณ์ครบรอบพระชันษา ๑๐๐ ปี ‘หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ (พ.ศ. 2424-2486) เมื่อวันที่ 25 สิงหาคม 2524.

โดย : ศาสตราจารย์ดวงเดือน พิศาลบุตร.

’หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ (พ.ศ. 2424-2486) อดีตอาจารย์ใหญ่และผู้จัดการของโรงเรียนราชินี และ โรงเรียนราชินีบน ผู้ทรงมีคุณูปการอย่างยิ่งแก่วงการการศึกษาของสตรีไทย เป็นอาจารย์หญิงคนแรกของเมืองไทย สิ้นชีพิตักษัย เมื่อวันที่ ‘19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2486‘ จนชาวโรงเรียนราชินีถือเอาวันที่ 19 กุมภาพันธ์ เป็น ‘วันวิจิตรา’.

’หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ ทรงพระปรีชาสามารถของพระองค์อีกสิ่งที่สำคัญ คือ ด้านกวีนิพนธ์ ได้ทรงพระนิพนธ์ กาพย์ กลอน ไว้มากมาย ทั้งที่เป็นบทดอกสร้อย บทเพลง บทละครตลอดจนคำอวยพรที่ประทานให้นักเรียนอีกมาก พระนิพนธ์ที่สำคัญชิ้นหนึ่ง คือ พระนิพนธ์ ‘เรื่องการศึกษาของโรงเรียนผู้หญิง’ ลงพิมพ์ในหนังสือดุสิตสมิต ฉบับพิเศษ พ.ศ. 2463 นอกจากนี้ ยังได้ทรงริเริ่มให้มีการออกหนังสือพิมพ์ของโรงเรียน ชื่อ "สตรีพจน์" ขึ้นเป็นครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. 2456 เพื่อให้นักเรียนหญิง มีความชำนาญในการเขียน ทั้งร้อยแก้วร้อยกรอง และฝึกฝนให้รักการอ่าน ซึ่งต่อมาได้รับพระราชทานนามใหม่ว่า "ราชินีบำรุง" หนังสือพิมพ์นี้ได้ทรงประทานบทความลงแทบจะทุกฉบับ โดยมีพระนามแฝงว่า " พ.จ." และ " คนครึ " และคงออกเรื่อยมาจนสงครามโลกครั้งที่ 2 จึงยุติการพิมพ์ เพราะไม่สามารถหากระดาษได้.

เนื้อหาที่สำคัญในหนังสือเล่มนี้ คำนำโดย ‘ศาสตราจารย์ดวงเดือน พิศาลบุตร’ (ดูรายละเอียดเพิ่มเติม ได้จากภาพประกอบใต้โพสต์นี้) ดังนี้

1. พระประวัติ ‘หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ โดย ‘เสนาะจิตร สุวรรณโพธิศรี’.

2. พระนิพนธ์ของ ‘หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’.

3. บทกลอน เรื่อง ‘รำพึงในยามปลื้มใจ’.

4. บทละคร ได้แก่ เรื่อง ‘ใครฆ่าเชื้อโรค’, ‘น้ำอมฤต’, ‘ต้นไม้กาชาด’, ‘ผลแห่งความกรุณา’.

5. บทการเล่นเบ็ดเตล็ด ได้แก่ เรื่อง ‘ยายกับหลาน’, ‘นายพรานกับนกเขา’, ‘กินนรรำ’.

6. บทละครร้อง เรื่อง ‘สาวิตรี’.

7. บทละครชาดก เรื่อง ‘พระสุวัณณสาม’.

8. บทละครเพลง เรื่อง ‘กริเซลดาผู้มีขันติ’.

9. บทพระนิพนธ์ ทรงแปลจากภาษาอังกฤษ เรื่อง ‘เจ้าชายกับยาจก’.

10. บทดอกสร้อย บทร้องสำหรับนักเรียนชั้นเด็กเล็ก.

11. สุภาษิตและคติธรรม บทร้องสำหรับนักเรียนชั้นใหญ่.

12. เพลงประกอบท่า สำหรับนักเรียนชั้นประถมศึกษา.

13. เพลงประกอบท่า สำหรับนักเรียนชั้นอนุบาล.

14. เพลงประกอบท่า สำหรับนักเรียนชั้นประถมศึกษาและมัธยมศึกษา.

15. คำประพันธ์ ทรงแปลจากภาษาอังกฤษ.

16. พรวันปีใหม่.

17. พรวันประสูต.

หม่อมเจ้าหญิงพิจิตรจิราภา เทวกุล เป็นพระธิดาองค์ที่ 3 ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ กับหม่อมใหญ่ เทวกุล ณ อยุธยา (สกุลเดิม สุจริตกุล) ได้รับพระราชทานพระนาม "พิจิตรจิราภา" จากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีเชษฐภคินี อนุชา ร่วมหม่อมมารดา คือ หม่อมเจ้าอัปษรสมาน กิติยากร, หม่อมเจ้าบรรสานสนิท เทวกุล, หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล, หม่อมเจ้าสุธาสิโนทัย เทวกุล, หม่อมเจ้าจันทรนิภา เทวกุล, หม่อมเจ้าพงศ์ทินเทพ เทวกุล, หม่อมเจ้าทิพรัตนประภา เทวกุล, หม่อมเจ้าวงศ์นิรชร เทวกุล, หม่อมเจ้าดาราจรัสศรี เทวกุล, หม่อมเจ้าไตรทิพเทพสุต เทวกุล, หม่อมเจ้าอนันตนรชัย เทวกุล เมื่อทรงพระเยาว์ สมเด็จพระศรีสวรินทิรา  บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงรับเป็นพระราชธิดาแทน เจ้าฟ้าหญิงวิจิตรจิรประภา ซึ่งสิ้นพระชนม์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ศึกษาหนังสือไทย กับ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประภัศร พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว.

จนเมื่อมีการจัดตั้ง ‘โรงเรียนสุนันทาลัย’ ขึ้น พระบิดาจึงส่งไปศึกษา จนถึงชั้นมัธยมปีที่ 5 แต่ยังไม่จบชั้นมัธยมปีที่ 6 ก็ต้องทรงลาออก เพราะสมัยนั้นไม่นิยมให้กุลสตรีเรียนในชั้นสูง แต่ทรงมีอุตสาหะ ได้ศึกษาหาความรู้เพิ่มเสมอ จึงทรงมีความรู้แตกฉานทั้งภาษาไทย และภาษาอังกฤษ ภายหลังสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ โปรดฯ ให้เป็นผู้ถวายพระอักษรแก่พระราชธิดา ตลอดจนพระญาติในสำนักของพระองค์.

‘หม่อมเจ้าพิจิตรจิราภา เทวกุล’ ได้ทรงจัดตั้งสมาคมนักเรียนเก่าราชินีขึ้น โดยมีพระประสงค์ให้เป็นที่ประสานสามัคคีของนักเรียนทุกรุ่น นับว่าเป็น ‘สมาคมนักเรียนเก่าแห่งแรกของไทย’ และยังทรงดำรงตำแหน่งพิเศษอีกหลายอย่าง คือ ประธานกรรมการราชินีมูลนิธิ, นายกกิตติมศักดิ์ สมาคมนักเรียนเก่าราชินี, ผู้จัดการผลประโยชน์ ของ สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า, กรรมการมูลนิธิช่วยและให้การศึกษาแก่คนตาบอด, กรรมการสภากาชาดไทย, กรรมการกลางอนุสภากาชาด.

หมวด : หนังสือพระราชนิพนธ์.

ประเภทปก : ปกอ่อน.

จำนวนหน้า : 84 หน้า.

พิมพ์ครั้งที่ : 1.

ปีที่พิมพ์ : 25 สิงหาคม 2524.

โรงพิมพ์ : ห้างหุ้นส่วนจำกัด ศ.ส.

ผู้พิมพ์ผู้โฆษณา : ไม่ปรากฏ.

กระดาษ : ปอนด์.

ขนาด : กว้าง 18.8 ซม. ยาว 25.9 ซม.

สภาพหนังสือ : สภาพดีมาก เก่าเก็บ / กระดาษเหลืองตามอายุหนังสือ / ตัวรูปเล่มแข็งแรง.